Mahalle Yanarken Orospu Saçlarını Tararmış (Türk Atasözü)

Bu atasözünde bahsedilen mahalle, bugünkünden çok farklı. Bundan 40-50 yıl öncesine kadar, yani benim çocukluk ve gençliğimde, mahalle kavramının bugünkü gibi idari olmanın yanısıra sosyal bir anlamı da vardı. Edebiyatımıza ve dilimize girmiş “aşağı mahalle”, “yukarı mahalle”, “bizim mahalle” gibi kavramlar, günümüzde pek kullanılmıyor. İnsanları belirli bir ilişki bağlamında birbirine bağlayan “mahalle” ve “mahallelilik” kavramları içerikleri ve anlamları bakımından ortadan kalktı.

Bunu açıklamak için birkaç neden sayılabilir. Eski evlerin yıkılıp yerlerine büyük apartman ve sitelerin yapılması, çocukların mahalle okullarının dışındaki okullara gitmeleri, iş hayatının farklılaşması, çalışan kadın sayısının artması, mahalle bakkalı, mahalle berberi, mahalle manavı gibi esnafın giderek ortadan kalkması vb. 

Eskiden aynı mahallede oturan insanların aralarındaki ilişki, günümüzde aynı apartmanda oturan insanlarınkine göre çok daha yakın ve sıcaktı. Akla gelebilecek her konuda yardımlaşılır, herkes birbirinin çocuğuyla, yaşlısıyla yakından ilgilenirdi. Çocuklar aynı okullara çoğunlukla yürüyerek giderler, o zamanlar pek trafik olmayan sokaklarda ya da mahalle arasındaki boş arsalarda birlikte oynarlardı.

Cenazesi olan komşunun evine günlerce, hatta haftalarca komşuları yemek taşır, ev halkının acısını yaşamasına yardımcı olurlardı. Bugün susuz kalsanız, apartman komşunuzun kapısını çalamıyorsunuz, çünkü büyük ihtimalle tanışmıyorsunuz bile.

Mahalle konusunu bu kadar uzatmamın bir nedeni var tabii. Bugünkü gençler eski mahalle yaşam tarzına yabancı. Olsa olsa bazı TV’de bazı eski Türk filmlerinde görebiliyorlar mahalleyi. Halbuki bu atasözünü tam olarak anlayabilmek için, mahalleyi biraz tanımak, bilmek lazım.

Benim çocukluğumda çoğu iki ya da üç katlı ahşap ya da kâgir binalardan oluşan mahallelerin en büyük kabusu, hatta kıyameti, yangındı. Özellikle patlıcan mevsimi olarak adlandırılan yaz aylarında, patlıcan kızartılırken devrilen tavalar ya da gazocaklarının neden olduğu yangınlar, kısa sürede her tarafı sarardı. 

Yine gençler için belirtelim: Evlerde doğalgaz ya da tüpgaz yoktu. Yemekler gazocağında pişirilir, elektrik ocağında ya da soba üzerinde ısıtılırdı. Bazı zengin semtlerde havagazı tesisatı olurdu, ama bu büyük bir ayrıcalıktı. Bir yangın çıktığında kurumuş ahşaplar çıra gibi tutuşur, ısıyla korlaşan çiviler mermi gibi metrelerce uzağa fırlar, yeni yangınlara yol açardı. O dönemdeki itfaiye de yetersiz kaldığından, bazen bir mahallenin yarısı hatta bazen tümü tek bir yangında yanar, biter, kül olurdu.

Mahalle konusu yeter, sıra atasözündeki “orospu”da.  

Eski dönemlerde her mahallede hafif (ya da atasözündeki gibi orospu) olarak nitelenebilecek bir veya birkaç kadın olurdu. Genellikle kiracı olarak oturan bu kadınların mahallede varlıklarını sürdürebilmeleri, diğer kadınlarla yaptıkları zımni bir anlaşmaya bağlıydı. Ortalıkta pek fazla gözükmezler, mahallenin erkeklerine katiyen ilişmezler, ilişmek isteyen erkekleri reddederler, böylece o mahallede yaşamlarını sürdürebilirlerdi.

Bu anlaşmaya rağmen tabii ki mahallenin diğer kadınlarıyla çok canciğer bir ilişki kuramazlardı. Çünkü bu sefer de mahalleli kadınlar kocalarının şiddetine maruz kalabilirlerdi.

Kendine ait bir evi, ailesi, çocuğu, çoluğu, yakını olmadığından, diğer komşuları bir yangın sırasında canlarını, mallarını kurtarmaya çalışırken, bu durum onların pek de umurlarında olmazdı. Çünkü en fazla yapmaları gereken, az sayıdaki giyim kuşamlarını alıp, bir başka mahalleye göçmekti. Yani mahallenin yanmakta olduğu ya da tamamen kül olabileceği, onların umurunda olmazdı.

İşte bu yazının başlığı olarak kullandığım atasözü, bu tür kadınların tavrına bağlı olarak söylenegelmiştir.

Şimdi bu uzun tarihi ve edebi açıklamaya uygun gene tarihi ve güncel bir iki örnek görelim:

Yukarıdaki fotoğrafta Nazi Almanyası’nın tartışılmaz hakimi Adolf Hitler, şansölyelik binasında bir maketi incelerken görülüyor. Önce bu maketin bulunduğu şansölyelik binasına ilişkin biraz bilgi verelim.

Yeni Şansölyelik Binası'nın ön cephesi (önü Voss Caddesi, demir parmaklık yok!)

Yeni Şansölyelik Binası (Neuer Reichskanzlei) olarak adlandırılan bina, Eski Şansölyelik’in (yapımı 1738-39) bir uzantısı olarak planlanmış 421 metre uzunluğunda bir bina idi. Planları Hitler’in en sevdiği mimarı ve daha sonra Silahlanma Bakanı olan Albert Speer tarafından çizilmişti. Yapımı parça parça olmak üzere dokuz yıla yakın sürdü. Maliyeti bugünkü değerlerle yaklaşık 360 Milyon Euro’yu buldu. Amaçlanan, Nazi İmparatorluğu'nun itibarını ve ihtişamını sergilemekti (bu ifade bana hiç yabancı gelmedi ya, neyse).

Mozaik Salon

Bu ihtişamı sağlayabilmek için, Şeref Salonu’ndan başlayarak, Mozaik Salon, Yuvarlak Salon ve Mermer Galeri’den geçerek Kabul Salonu olarak kullanılan 

Mermer Galeri

Hitler’in çalışma odasına ulaşan 300 metrelik meşhur “Diplomatlar Yolu” oluşturulmuştu. Bu yol üzerindeki Mermer Galeri, Versailles Sarayı’ndaki Aynalı Galeri’nin iki katı uzunluğundaydı.

Kabul Salonu (Hitler'in Çalışma Odası)

Hitler’in çalışma odasının alanı 400 metrekare, tavan yüksekliği ise 10 metreydi. Abartılı boyutlardaki çalışma masası tamamen ahşap kakmalıydı ve yüzeyi kırmızı deriyle kaplıydı. Odadaki harita masası ise yekpare mermerden oluşturulmuş, 5.0 x 1.60 m. ebadında bir yüzeye sahipti.

İlginç olan ise, bu ihtişamlı binada görev yapan personelin yalnızca birkaç farklı kıyafet giymekte olmasıydı. Sivil teşrifat görevlileri süslü kıyafetler, askeri muhafızlar ise gösterişli üniformalar giyiyorlardı. Sanırım, Almanlar kıyafetlerini sergileyebilecekleri eski devletlerden ve uygarlıklardan yoksundular.

B

Binanın planlama ve hatta inşaat aşamalarında akla bile getirilmemiş olan yeraltı sığınağı (Führerbunker) ise 1943 yılında, görülen lüzum üzerine bu binayla eski saray

arasındaki bir bölgeye yapıldı. Ne de olsa Müttefiklerin hava hücumları Nazilerce öngörülememiş biçimde Berlin’i tehdit etmeye başlamıştı. İhtişam üzerine bu kadar laf yeter. 

Dönelim maketli fotoğrafa.

Yeni Şansölyelik Binası’nın salonlarından birinde çekilmiş olan bu fotoğrafta Hitler, doğum yeri olan Linz kentine savaştan sonra yapılması planlanan dev yapıların modellerinden oluşturulan maketi inceliyor. Fotoğraftan anlayabildiğimiz kadarıyla oldukça heyecanlı. Bu görüntü, son haftalarda Digitürk’te gösterilen, George Clooney’in yönettiği ve başrolünü oynadığı “Hazine Avcıları” adlı, gerçek tarihe dayalı filmde de aynen yer alıyor.

Ike (Müttefik Kuvvetler Başkomutanı Eisenhower) savaştan sonra ele geçirilen tabloları inceliyor

Bildiğiniz gibi Naziler, işgal ettikleri tüm ülkelerde ele geçirebildikleri tüm sanat eserlerini yağmaladılar. Birçoğunu da kendi sanat anlayışlarına uygun bulmayarak imha ettiler. 

İşte masanın üzerindeki Linz maketinin en önemli parçalarından biri, bu yağmalanan eserlerin sergileneceği Führer Müzesi (Führer Museum) idi. 

Linz'te inşa edilecek Führer Müzesi'nin maketi

Linz maketinin görüldüğü fotoğrafta Hitler, böylesi uzun vadeli bir proje için heyecenla direktifler veriyor. Bu çok normal aslında. Ne de olsa adam Führer, yani Reis, yani Beyefendi, yani Patron, yani Boss.

Ama fotoğrafın asıl önemli hikayesi iki sonraki paragrafta geliyor.

Hitler 16 Şubat 1945’te sığınağına indi ve bilindiği kadarıyla 30 Nisan 1945’teki intiharına kadar yukarıya birkaç kez çıkabildi. O çıkışlara ilişkin birkaç fotoğrafı var. Birinde havalandırma kapısının önünde çocuk yaştaki Alman askerlerine madalya takıyor. Diğerinde ise yine o kapının önünde endişeyle bir yerlere bakıyor. Bir sonrakinde ise yakılmak üzere ceset olarak çıkacak. Tarih: 30 Nisan 1945.

Sadece 2 gün sonra da 2 Mayıs 1945 tarihinde Nazi İmparatorluğu’ndan geriye kalanlar kayıtsız şartsız teslim oldu.

Maketli Fotoğrafın Tarihsel Önemi

Peki bu maketli fotoğrafın önemi nereden kaynaklanıyor: Maketin bulunduğu salon, Yeni Reich Şansölyeliği binasının yıkılmadan kalabilmiş son salonlarından biri. Fotoğraf ise 13 Şubat 1945'te çekilmiş. Yani Hitler’in kendi ölümünden ve İmparatorluğun teslim oluşundan yalnızca iki buçuk ay önce.  

Peki şimdi bunun, mahalle yanarken orospunun saçını taramasıyla ne alakası var diyeceksiniz. Bilmem. Belki de günümüze seksen sene öncesinden yaşanmış bir örnek olsun diye, bu atasözünü hatırlamış olabilirim. Yoksa son zamanlarda çokça söz edilen saray, itibar ve ihtişam kavramlarından mı esinlendim acaba?

Hay Allah, bir de güncel örnek verecektim, unuttum.

Nooolur, birisi söylesin. Tarih, hakikaten tekerrürden ibaret midir?

Sağlıcakla kalın.